روایتی از دشت ممنوعه در ایران+ فیلم
ایران کشوری کم آب بوده و است اما هیچ‌گاه در مدیریت آب گامی مگر در راستای صلح آب بر نداشته، این درحالی ست که اگر همین امروز روند برداشت بی رویه سده اخیر را متوقف کنیم برای بازگشت به تعادل آبی ایران به ویژه حوزه دشت ها چندین دهه بلکه چندین سده زمان نیاز باشد.
به گزارش خبرگزاری فارس از یزد، ایران سرزمینی است که آب، همواره در آن دیالوگی ماندگار بوده و مردمانش از دیرباز آموخته بودند که چگونه این عنصر هستی بخش را مدیریت کرده و از آن به اندازه نیازشان استفاده کنند.
مردم استان یزد گاهی نیازشان به آب را به قدر موجودیت آن تنظیم می‌کردند تا چرخه پایدار آن در این سرزمین گسترده و پهناور برجای بماند، اما در غفلت کوتاهی در دهه ۲۰ سده ۱۴ هجری شمسی صحنه مدیریت این عرصه تغییر یافت.
تغییر ساختار مدیریت منابع آبی در یزد
اولین چاه‌های عمیق آب در دشت تشنه یزد اردکان حفر شد و اعتراض مقنیان بلند شد و تنش امروز بین شهرها و کشورها بر سر منابع آبی و حق آبه‌ها شاید بخشی از همین فراموشی گذشته نه چندان دور باشد.
ایران کشوری کم آب بوده و است اما هیچ‌گاه در مدیریت آب گامی مگر در راستای صلح آب بر نداشته، این درحالی ست که اگر همین امروز روند برداشت بی رویه سده اخیر را متوقف کنیم برای بازگشت به تعادل آبی ایران به ویژه حوزه دشت ها چندین دهه بلکه چندین سده زمان نیاز باشد.
عملکرد قنات ها در گذر زمان
سیدحسین دورجوش، یکی از مقنیان یزدی در این باره به خبرنگار فارس از این استان، اظهار کرد: از دیرباز تاکنون شاهد استخراج آب به روش‌های گوناگون سنتی هستیم و در آن روش آب از مسیر یک طونل جاری بود و مصرف کنندگان بدون برداشت اضافه به آن دسترسی داشتند، اما در روش مدرن تکنولوژی باعث افزایش بی رویه استفاده از آب سفره‌های زیرزمینی شده است.
وی در خصوص تعارض مصرف آب در قنات و چاه‌ها افزود: بیش از ۴۰ هزار رشته قنات به صورت جاری در ایران وجود دارد و از سوی دیگر در حدود ۸۰۰ هزار چاه در ایران درحال برداشت از سفره های زیرزمینی است که از این تعداد حدود ۵۰ هزار حلقه متعلق به استان یزد است.
این مقنی یزدی در ادامه با بیان این‌که بر اساس آمار اعلام شده تنها نیمی از چاه‌های حفر شده دارای مجوز بوده و قانونی هستند، گفت: همین امر نگرانی شدید نسبت به مصرف بدون مدیریت صحیح آب در استان و کشور را افزایش می‌دهد.
درجوش تصریح کرد: قنات‌ها به گونه‌ای طراحی می‌شدند که نه تنها آب سفره‌های زیرزمینی را قابل دسترس می‌کردند، بلکه سفره‌های پایین دستی را نیز تغذیه می‌نمودند، اما با ورود تکنولوژی و سبقت گرفتن آن از دانش سنتی باعث شد کسانی که در این حوزه سالها فعالیت داشتند، بواسطه مخالفت با حفر چاه به بی سوادی و اشتباه متهم شوند.
وی تأکید کرد: مقنیان کارشناسان تجربی هستند که به مفاهیم اولیه توزیع آب و کلیات مدیریت آن تسلط دارند و در ارتباط با اقدامات اجرایی حوزه و زیر حوزه‌های آب گام های موثری برداشته بودند.
این مقنی یزدی در ادامه با بیان این‌که علی‌رغم تعدد زیاد قنوات، و برداشت عمومی مردم از آب در گذشته، به مراتب حجم آب مصرفی کمتر از بهره برداری چاه‌ها بود و در نهایت آب بیشتری درون سفره ها باقی می‌ماند و وارد چرخه می‌شد، گفت: از این رو افت سفره و بیلان منفی وجود نداشت.
درجوش با بیان این‌که مدیریت کنونی منابع آبی استان و کشور خلعی جدی دارد، خاطرنشان کرد: پیشینه حفاظت از سفره‌های آب زیرزمینی و قنوات به زمانی نه چندان دور باز می‌گردد و در آن زمان مقنی باشی‌ها (نماینده مقنیان در شهر) - که تعداد شان حدودا پنج الی ۱۰ نفر بود- با هماهنگی سایر مقنی باشی های شهرهای دیگر، نظر خود را به مقنی باشی باسابقه در دربار حکومت اعلام می‌کردند تا او با ارائه استدلال، مشکلات و تهدیدهای شهرها را حل و فصل نماید.
وی خاطرنشان کرد: مقنیان یزدی همیشه مورد توجه بودند تابدانجا که براساس شنیده ها در دوره پهلوی دوم برای تغییر به سمت ساختار جدید و توسعه سرزمینی تصمیماتی گرفته شد و به دلیل تهدید کردن سفره های آبی زیرزمینی، مورد انتقاد شدید مقنی‌های آن زمان قرار گرفت.
مخالفت مقنی‌ها
حسین درجوش مقنی یزدی در ادامه افزود: در دهه بیست اعلام مخالفت مقنیان آغاز و تا دهه چهل ادامه یافت و در نهایت در سال ۱۳۴۶ آنان موفق شدند «دشت یزد-اردکان» را بعنوان اولین دشت ممنوعه ایران مصوب و معرفی کنند.
وی افزود: بر این اساس دیگر نباید اجازه حفر چاه در دشت یزد-اردکان داده می‌شد، این موضوع ثمره دودهه تلاش مقنیان یزدی بود که می‌تواند به عنوان الگوی مقاومت و پایداری بر دانش آبی سنتی ثبت و گفته شود.
دورجوش پس از پیروزی انقلاب با ورود به دور جدید مدیریت و تغییر نظام سیاسی کشور، همچنان حفظ منافع آبی این دشت پابرجا ماند. مجوز حفرچاه با مقاومت زیاد و کنترل شدید مقدور بود، تا این‌که قانون توزیع عادلانه ی آب که در واقع افزایش عامدانه مصرف آب بود، در سال ۱۳۶۱ با مستندات محدود به تصویب مجلس وقت رسید.
این مقنی یزدی خاطرنشان کرد: مصوبه مجلس آن زمان در حقیقت عامل افت سفره‌های زیرزمینی و در نهایت فرونشست و مرگ حیات سرزمین و مخاطرات زیست محیطی بسیاری شد و دشت ممنوعه یزد را وارد شرایطی بحرانی کرده است.
بحران دشت ممنوعه
این کارشناس حوزه قنات در استان یزد با بیان این‌که با افزایش مجوزات بی‌رویه در دشت یزد-اردکان در دهه هشتاد این دشت به عنوان وضعیت بحرانی اعلام شده است، اظهار کرد: بعدها بدلیل تهدید حیات آبی سرزمین‌های ایران، قانونی تحت عنوان تعادل بخشی سفره های زیرزمینی مصوب شد.
وی اجرا نکردن کامل طرح مدیریت منابع آبی و برداشت مناسب از سفره‌های زیرزمینی مشکلات و بحرانی بودن دشت ممنوعه یزد- اردکان را چند برابر کرده است.
درجوش در پایان تنها راه برون رفت از این معضل را، ارتقاء دانش عامه جامعه برای فهم روند برداشت بی رویه در پی مجوزهای غیرمجاز دانست و بیان کرد: چراکه این اقدام نه تنها باعث نابودی امروز شهرها می‌شود، بلکه نسل های آینده را به خطر انداخته و حتی حیات منطقه را می‌تواند کاملا نابود کند.
وی مدیریت منابع موجود را از جمله موثرترین راهکارهای تأمین آب پایدار در استان یزد عنوان و تأکید کرد: مقنی ها آمادگی دارند با تمام ظرفیت پای کار تأمین آب پایدار برای مردم تشنه یزد باشند و برای انجام این مهم به کمک مسئولان و دست اندرکاران بیایند.
پایان پیام/الف