«ذووه» معدنی ۳ هزار ساله مدفون در باطله‌ها
معدن «ذووه» با ۳ هزار سال قدمت، یکی از معادن قدیمی و تاریخی ندوشن است که به ثبت آثار ملی رسیده اما مورد تعرض و تخریب قرار گرفته و به حال خود رها شده است.
خبرگزاری مهر – گروه استانها - سمیه گلابگیریان: معدن ذووه ندوشن در غرب استان یزد به عنوان یک معدن طلا و مس قدیمی، چندین سال است که مورد تعرض واقع قرار گرفته و قرار است با گردشگری معدن احیا شود، آینده‌ای که بهره‌بردار متخلف هنوز زیر بار آن نرفته و مشخص نیست چگونه قرار است خسارت‌های وارد به این بنای تاریخی را جبران کند.
استان یزد یکی از بزرگترین استان‌های معدنی کشور است و فعالیت دو معدن بزرگ سنگ آهن نشان از ذخیره‌های غنی این استان دارد که آن را مورد توجه قرار داده است.
اما این توجه تنها مربوط به حال حاضر نیست بلکه در گذشته نیز معادنی در استان وجود داشتند که نه به روش‌های امروزی بلکه به شکل سنتی مورد بهره‌برداری قرار داشتند که از جمله آنها می‌توان به معدن ذووه اشاره کرد.
صدور مجوز فعالیت در گرو احیا و راه‌اندازی گردشگری معدن
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان یزد درباره وضعیت معدن ذووه به خبرنگار مهر گفت: احیای تخریب‌ها و تعرض‌های صورت گرفته در معدن در قالب طرح گردشگری معدن به سرمایه‌گذار پیشنهاد شده وگرنه هیچ مجوزی برای ادامه فعالیت صادر نخواهد شد.
عبدالمجید شاکری شمسی افزود: باطله‌برداری از این معدن برای ذخایر سنگ آهن آن بدون مجوز انجام شده و با اطلاع از این تعرض، جلوی کار گرفته شده و بهره‌بردار موظف است که تخریب‌ها را بازسازی کند.
وی ادامه داد: معدن در حال حاضر فعالیتی ندارد اما اگر بنای به ادامه فعالیت باشد، بهره‌بردار باید کوره‌های قدیمی ذوب که در معدن بوده و تخریب شده را احیا و دوباره راه‌اندازی کند.
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان یزد بیان کرد: بهره‌بردار عقیده دارد که بهره‌برداری از این معدن به دلیل ذخیره سنگ آهن پایین، مقرون به صرفه نیست که به طور قطع اینگونه نیست اما در هر صورت مجوز فعالیت تنها در صورت احیای معدن قدیمی و راه‌اندازی گردشگری معدن امکان‌پذیر است.
وی درباره گلایه اهالی منطقه و خسارت‌هایی که به آنها وارد خواهد شد نیز گفت: این معدن تقریباً در محدوده ندوشن قرار دارد و به طور قطع اگر قرار باشد این اتفاق بیفتد به حقوق اهالی روستا توجه خواهد شد.
شاکری گفت: البته ناگفته نماند که بهره‌برداری از این معدن نیاز به برش کوه ندارد و روش استخراج آن کاملاً متفاوت است.
تخریب تاریخ و سرقت اشیای قدیمی معدن
یکی از اهالی منطقه با اشاره به گذشته‌ای که برای این معدن اتفاق افتاده است، عنوان کرد: در دهه ۸۰ شاهد حضور اکیپ پژوهشی و نمونه برداری در محل معدن ذووه بودیم که با اقدام به موقع و ثبت آن در فهرست آثار تاریخی، متوقف شد.
رضا ملک ادامه داد: سپس معدن رها شد اما به یک باره شاهد حذف تابلوی ثبت تاریخی در این محدوده و آغاز تخریب معدن قدیمی برای استفاده از ذخایر آن از سوی بهره‌بردار شدیم.
وی افزود: به این ترتیب معدن قدیمی با غارها و کوره‌های قدیمی خراب و زیر باطله‌های معدنی مدفون شد و حتی به کارگران گفته بودند که هر اثر تاریخی را دیدند، مدفون کنند و حتی تابلوی ثبتی نیز زیر باطله‌ها مدفون شده بود.
وی با بیان اینه بهره‌بردار بدون مجوز اداره میراث فرهنگی و دامداری منطقه اقدام کرده بود، ادامه داد: اهالی منطقه اعتراض خود را به منابع طبیعی اعلام کردند اما در نهایت پیگیری‌ها به این پاسخ رسیدند که بهره‌بردار با حمایت ویژه کار می‌کند اما پیگیری‌ها به توقف منجر شد.
ملک از اینکه بهره‌بردار از کسانی که آنجا فعالیت می‌کردند خواسته بود که در تخریب‌هایی که با بیل مکانیکی انجام شده است، هر آثر تاریخی پیدا کردند را نابود کنند، ابزار تأسف کرد.
وی اظهار کرد: اشیای تاریخی این معدن به سرقت رفته و آثار تاریخی آن نیز تخریب و در نهایت معدن تخریب شده به حال خود رها شد و حالا قرار است با عنوان «گردشگری معدن» به کار خود ادامه دهد که این امر نیز آینده‌ای مبهم دارد.
گردشگری معدن به معنای تخریب سایت ذووه است
مسئول واحد ثبت آثار اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان یزد، احیای گردشگری معدن را به معنای بهره‌برداری و در ادامه تخریب معدن دانست که در نهایت به تخریب سایت منجر خواهد شد.
ناصر بابایی ندوشن گفت: معدن ذووه بازمانده‌ای از هزاره اول پیش از میلاد یعنی ۳ هزار سال پیش است که تا اواخر دوره ایلخانی در حال برداشت مس و طلا بوده و قدمت آن حتی ممکن است بیشتر هم باشد.
وی افزود: این بنا در فهرست آثار ملی کشور قرار دارد اما در سال ۱۳۹۸ مورد تخریب و تعرض قرار گرفت در صورتی که هیچ مجوزی در این سایت برای بهره‌برداری از معدن صادر نشده بود.
بابایی گفت: در ادامه بهره‌بردار متعرض به جرم تخریب بنای تاریخی و سرقت اشیای تاریخی متهم شد و حکم جلب صادر شد این در حالی است که سرباره‌ها و کوره‌های قدیمی این معدن به کلی تخریب شده و اثری از آن باقی نمانده و حتی تابلوی ثبتی نیز در قالب باطله‌ها مدفون شده است.
مسئول واحد ثبت آثار اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان یزد با تاکید بر اینکه بهره‌بردار به هر طریقی دنبال راه اندازی معدن است و ادعای احیا و بازسازی را دارد، تاکید کرد: اگر قرار باشد برای هر بنای تاریخی این اقدام شود، می‌توان آثار تاریخی زیادی را تخریب و بازسازی کرد.
تخلف در سایت معدن ذووه محرز است
وی با اشاره به اینکه تخلف در سایت معدن ذووه محرز است، ادامه داد: تخریب آثار تاریخی و بازسازی آن در حرف راحت است اما در جایی مانند ندوشن و در منطقه‌ای غیر دسترس، به طور قطع نظارتی بر بازسازی و احیا نیز صورت نخواهد گرفت و آینده آن مشخص نیست.
بابایی یکی از تخلفات محرز این پرونده را مربوط به تخلف عدم اطلاع از بهره برداری از معدن به سازمان صمت از سوی بازرس آنها و فعالیت بدون مجوزهای لازم عنوان کرد و گفت: هر چند اگر مجوزی هم برای این سایت تاریخی صادر می‌شد، تخلف بوده و خواهد بود.
درست است که آینده استان یزد با ذخایر معدنی آن گره خورده اما نه تنها هنوز نتوانستیم طبیعت را از گزند معادن در حال بهره‌برداری حفظ کنیم بلکه تعرض هم به بناها و سایت‌های تاریخی شده است.
این معدن که قدمتی قابل توجه دارد، می‌توانست به صورت بکر به عنوان پایلوت گردشگری معدن مورد بازدید قرار گیرد. بهره‌برداری تنها راهکاری برای احیا و راه اندازی گردشگری معدن نیست چرا که با این کار دیگر اثری برای بازدید و توسعه گردشگری باقی نخواهد ماند و معدن باطله‌ای بیش نخواهد شد.