آیین‌های عزاداری محرم در شهر هفت هزار ساله میبد

یزد- ایرنا- میبد شهری با پیشینه تاریخی هفت هزار ساله دارای ۱۷ محله در ساختار قدیمی شهر و شهرک‌های جدید است و هرکدام از محله های این شهرستان در روزهای ماه محرم آیین‌های خاصی را برگزار می کنند که تعدادی از آنها در فهرست آثار ناملموس ملی ثبت شده است. آیین‌های ویژه ماه محرم از چند روز مانده به آغاز این ماه مانند شهرهای دیگر ایران آغاز می شود، در و دیوار شهر و روستاهای شهر تاریخی میبد با همت جوانان به رنگ سیاه و سرخ که نمادی از خون امام حسین علیه السلام است ، آذین بندی و محفل‌های سوگواری برپا می‌شود و زن و مرد و پیر و جوان جامه سیاه می پوشند، نوای نوحه مداحان و طنین صدای دستهایی که بر سینه‌ها فرود می آید و زنجیرهایی که بر دوش‌ها کوبیده می‌شود ، اشک را بر چشمان هر مشاهده گری جاری می‌کند. در شهرستان میبد و بخش های ندوشن و بفروییه آیین های خاص و ویژه ای همزمان با روزهای عزاداری سالار شهیدان و یارانش برگزار می‌شود که از جمله آنها ۱۰ آیین علم نمدگردانی روز عاشورای میبد، پرسه گندم ندوشن ، بهر شهید، پرسه علی اکبر، شاه حسن شاه حسین، پیشواز محرم، نخل برداری مهرجرد، نخل بندی و نخل برداری، جغجغه زنی و آیین های محرم در ندوشن در شهریور ماه سال ۹۸ در فهرست آثار ناملموس ملی ثبت شده‌اند. نخل برداری و نخل گردانی نخل برداری و نخل گردانینخل سازه چوبی نماد تابوت حضرت امام حسین (ع) است که چند روز مانده به ماه محرم آذین بندی می‌شود و طبق روزهای برگزاری آیین‌های هر محله نخل‌ها بر دوش عزاداران حسینی برای انتقال از محل نگهداری نخل به سمت حسینیه های برگزاری مراسم عزاداری به حرکت درمی‌آید و هنگام عبور نخل‌ها در معابر و کوچه ها جمعیت بسیاری به پیشواز و بدرقه نخل تا مکان حسینیه ها و امامزاده‌ها می‌روند. ۱۰ شب محرم مجلس سوگواری و سینه زنی هیات‌ها در این حسینیه‌ها و امامزاده‌ها در جوار نخل‌ها برگزار می شود و هر شب نیز آیین نخلگردانی برگزار می‌شود و بعد از پایان دهه تا ۱۳ محرم دوباره نخل‌ها بر دستان مردم به مکان همیشگی خود بازگردانده می‌شود. در این مراسم کودکان و نوجوانان نیز همراه با پدران و مادران خود حضور دارند و از همان کودکی عشق به مکتب امام حسین علیه السلام و آشنا شدن با فلسفه قیام آن امام همام و یارانش با شرکت در آیین های مذهبی شهر در وجودشان نهادینه می‌شود. از جمله آیین های نخل برداری این شهرستان، آیین ۴۰۰ ساله نخل برداری محله فیروزآباد میبد است که روز اول محرم با حال و هوای خاصی برگزار می شود ، مردم زیادی اعم از  زن و مرد ، پیر و جوان و کودک و نوجوان در مسیر عبور نخل از حسینیه چهارده معصوم  و در کوچه منتهی به حسینیه بزرگ و کوچه روبروی آن حضور دارند و آمده‌اند تا در تشییع جنازه امام حسین (ع) شرکت کنند. در مسیر گذر نخل تصاویر درگذشتگان محله فیروزآباد نصب می شود ، صاحبان این تصاویر زمانی خود از جمله شرکت کنندگان و متولیان این آیین های باشکوه بودند و اکنون جسم آنها در دل خاک آرمیده است، نخل بر دستان مردم از کوچه‌ها می گذرد تا به حسینیه بزرگ فیروزآباد انتقال می یابد و ساعتی نیز در محل حسینیه بزرگ مراسم نوحه سرایی و عزاداری با حضور بسیار زیاد مردم  برگزار می‌شود. حسینیه بزرگ مملو از جمعیت می شود  بانوان زیادی در کوچه و همچنین در ۲ طبقه فوقانی و سکوهای حسینیه در طبقه همکف نظاره گر مراسم عزاداری هستند و با سینه زنان امام حسین (ع) همنوایی می‌کنند. همچنین نخل برداری در محله مهرجرد در دهه سوم ماه صفر نیز از آیین های ویژه نزدیک به اربعین است، در این مراسم نخل زیادی از کوچک و بزرگ بر روی دستان مردم عزادار به حرکت در می آید و در امامزاده خدیجه خاتون مراسم عزاداری هیات‌ها برگزار می شود. آیین شاه حسن شاه حسین آیین شاه حسن شاه حسینآیین شاه حسن، شاه حسین در میبد همزمان از محلات مختلف آغاز و همه عزاداران در میدان یا حسینیه سیدقنبر به هم می‌پیوندند. این آیین ۲۵ شهریور ۱۳۹۴ با شماره ۱۱۰۸ در گروه رسم‌های اجتماعی، آیین‌ها و جشن‌ها به عنوان سنتی ترین آیینی که در دهه اول محرم در هسته تاریخی شهر میبد (محدوده داخل حصار) برگزار می‌شود، به ثبت رسید. جغجغه زنی جغجغه زنیسنگ زنی یا به گویش محلی جغجغه ‏‏زنی به شیوه ‎‎‎‎ای هنرمندانه با ریتم و اشعاری خاص در شب‏‏‏ های ماه محرم در برخی از حسینیه‏‏ های شهیدیه (شورُک) و روستای رکن آباد شهرستان میبد، بعد از مراسم نوحه‏ خوانی و زنجیرزنی اجرا می ‏شود. این آیین عزاداری در میبد دی ماه  ۱۳۹۰ به شماره ۴۲۳ در فهرست آثار ملی ناملموس کشور به ثبت رسیده است که در این آیین سنتی یک نفر اشعاری را با مضامین حماسه کربلا می‌خواند و عده‎‎‏ ای روی زمین می ‏‏نشینند و ذکرهای بیان شده توسط ذاکر را تکرار می ‏‏کنند و دسته دیگر هم که به صورت حلقه ‏‏ای در کنار هم قرار می‏‏ گیرند با دو چوب صاف و صیقلی با ریتم کند و سپس تند چوب‏‏ ها را بر هم می‌‎زنند که صدایی از بهم ساییدن این چوب ‏ها شنیده می‏‏ ‏شود که به نقلی یادآور صحنه های کربلا است. محمد کارگر شورکی در کتاب فرهنگ نامه شورک درباره آیین جغجغه ‏‏زنی نوشته است: این مراسم از سال های دور در شهیدیه برگزاری می شده و در روزگاران پیشین اشعار این مراسم توسط حاج محمد ملاقاسم خوانده ‎‎شده که در این هنر تبحر خاصی داشته است. وی ادامه داده است: بعد از آن و تا به امروز این اشعار توسط حاج حبیب صفر با صدای حزن‎ ‎انگیز خاص در حسینیه اعظم شهیدیه خوانده می‌شده و دسته جغجغه زن (سنگ زن)، تکه چوب‌هایی را به هم می‌زنند و همراه با عوض شدن اشعار، طریقه زدن دو تکه چوب به یکدیگر هم عوض می‎شود(تک ضرب، سه ضرب و چهار ضرب)، حاج حبیب صفر با همان عشق و علاقه‌ای که این اشعار را آموخته و می‌خواند به فرزندش محمدعلی و سیدحسن حسینی نسب نیز آموخته و آنها نیز در دیگر حسینیه ‏‏های شهیدیه این آیین را اجرا می کنند. حرکت کاروان راویان عاشورا هیات فاطمه الزهراء بیده در خیابان‌های میبد حرکت کاروان راویان عاشورا هیات فاطمه الزهراء بیده در خیابان‌های میبدهمچنین در عصر عاشورا کاروان راویان عاشورا هیات فاطمه الزهراء بیده از توابع بخش بفروییه در خیابان‌های میبد به حرکت در می آید و به شکلی بسیار باشکوه همه واقعه عاشورا از زمان رفتن مسلم بن عقیل به کوفه تا شهادت امام حسین (ع) و یارانش و به اسارت درآمدن خاندان اهل بیت را بر روی تریلرهای در حال حرکت به نمایش می گذارند. آیین‌های عزاداری مردم ندوشن در ماه محرم آیین‌های عزاداری مردم ندوشن در ماه محرمبه گفته کارشناس فرهنگی بخشداری ندوشن در گفت و گو با گزارشگر ایرنا آیین‌های عزاداری مردم این منطقه در ماه‌های محرم و صفر در ۲ حسینیه تاریخی سفلی و علیا به شکل باشکوهی برگزار می‌شود. سادات موسوی ندوشن اضافه کرد : قبل از فرارسیدن محرم مراسم ویژه‌ای تحت عنوان ' شاخ‌به‌شاخ ' برگزار می‌شود که با حضور جوانان و نوجوانان هر محله نذر مردم را جمع‌آوری می کنند و در مراسم روضه‌خوانی مساجد محله که از ۱۰ شب قبل از ماه محرم آغاز می‌شود و تا اول محرم ادامه دارد، مصرف می‌شود. وی از جمله آیین های ویژه محرم در ندوشن را مراسم موسوم به ' شاه کشیدن ' نام برد که هر شب قبل از شروع آیین عزاداری اجرا می‌شود و در این مراسم ، ذاکران اهل‌بیت عصمت و طهارت (ع) از کسانی که در پایداری فرهنگ اسلامی و برپایی آیین عزاداری سالار شهیدان انجام‌وظیفه کرده‌اند، به نیکی یاد می‌کنند و در موقع انجام این مراسم گروهی از مردم که اغلب از سادات هستند به‌صورت دایره در پایین منبر نشسته و در ۲ گروه، اشعاری را می‌خوانند. کارشناس فرهنگی بخشداری ندوشن در خصوص برگزاری مراسم "یارون عزا" نیز گفت: هر شب بعد از مراسم ' شاه کشیدن ' این آیین برگزار می‌شود که در آن تعدادی از مردان عزادار به‌صورت دایره در کنار هم می‌ایستند و در حالی‌که به‌آرامی حرکت می‌کنند، دو بند از ترجیع‌بند معروف محتشم کاشانی شاعر بلندآوازه ایران را می‌خوانند. وی ادامه داد: در پنجمین روز ماه محرم نیز در مراسم خاصی در حسینیه سفلی ندوشن که به شکل هندسی هشت‌گوش ساخته‌شده است  پوش‌کشی بر فراز این حسینیه که دارای قدمت زیادی است، انجام می‌شود. موسوی با بیان اینکه ' پوش ' ، روپوش بسیار بزرگ و به‌اندازه مساحت حسینیه است که با نوارهای پارچه‌ای سفیدرنگ به‌صورت دایره به هم دوخته‌شده و دارای چهار قسمت مساوی است، اظهار کرد : وسط و گوشه هر قسمت از پوش، تزییناتی دارد که ازجمله آن تصویر شیری است که خورشیدی به نشانه امامان معصوم بر آن سوار شده و اسامی پنج‌تن آل عبا، اشعاری از محتشم کاشانی و گلدوزی‌های زیبایی بر روی آن نقش بسته است. وی در ادامه بیان کرد : همچنین در این روز ، یک اصله نخل که سمبل معنوی تابوت مطهر امام حسین (ع) محسوب می‌شود با پارچه مشکی پوشانده شده و مردم به عزاداری و مدیحه‌سرایی می‌پردازند. وی ' ذکر خوانی' را از دیگر از آیین‌های عزاداری مردم منطقه ندوشن عنوان کرد  که در شب‌های هفتم، هشتم و سیزدهم ماه محرم اجرا می‌شود ودر این شب‌ها، هیات های عزاداری ۲ حسینیه با سینه‌زنی و زنجیرزنی به سوگواری می‌پردازند. موسوی با بیان توضیحاتی در ارتباط با مراسم ویژه‌ای با نام ' پرسه ' گفت:  در این آیین، هیات های عزادار در کوچه و خیابان‌های شهر حرکت می‌کند و اشعاری را در ذکر مصیبت امام حسین(ع) و یارانش می‌خوانند. وی افزود: در عصر تاسوعا، آیین نخل برداری و مجلس وعظ برپا می‌شود و سوگواران درحالی‌که به‌آرامی در حسینیه حرکت می‌کنند در۲ گروه اشعاری را در وصف وقایع روز عاشورا می‌خوانند و به سر و سینه می‌زنند و در پایان نیز مراسم سینه‌زنی و آیین نخل برداری انجام می‌شود و صبح عاشورا نیز مراسم روضه‌خوانی و سینه‌زنی در مسجد جامع ندوشن و همزمان با آن مراسم گرداندن نمادین محمل حضرت زینب (س) برگزار می‌شود. وی اضافه کرد : در روز عاشورا ' تعزیه‌خوانی ' به مدت سه ساعت در حسینیه علیا و سفلی برپا می‌شود و تعزیه‌خوان‌ها وقایع این روز را بازسازی می‌کنند ، مراسم تعزیه از ورود ' شمر ' به صحنه کربلا آغاز می‌شود و تا شهادت امام حسین(ع) ادامه دارد و تمامی گفتگوهای میان افراد به‌صورت شعر ردوبدل می‌شود. همچنین در روز ۱۳ ماه محرم و سومین روز شهادت امام حسین (ع) مراسم ویژه ' هیات بنی اسد ' در ندوشن برگزار می‌شود و با برگزاری این مراسم تعدادی از عزاداران لباس عربی پوشیده و ضمن قرائت اشعاری ، پیکرهای نمادین امام حسین(ع) ویارانش را از حسینیه سفلی به سمت حسینیه علیا تشییع می‌کنند و پس از پایان این مراسم، تعزیه ورود امام سجاد(ع) به صحنه کربلا و دفن شهدا اجرا می‌شود. مراسم نخل برداری، سینه‌زنی و روضه‌خوانی از دیگر برنامه‌های روز سیزدهم محرم است و مراسم جمع‌آوری پوش حسینیه در روز چهاردهم ماه محرم به نحو باشکوهی برگزار می‌شود. ۱۷۶ هیات مذهبی سازمان یافته در سطح شهرستان میبد فعالیت دارند و مرکز این شهرستان  ۱۰۷ هزار نفری میبد در ۵۰ کیلومتری شمال غربی شهر یزد قرار دارد.