محرومیت یزدی‌ها از حقابه گاوخونی/تالابی که بوی مرگ می‌دهد

یزد- استان یزد از حقابه تالاب گاوخونی محروم است و در آینده نزدیک چیزی جز گرد و خاک ناشی از خشک شدن این تالاب چیزی عاید یزدی‌ها نخواهد شد. خبرگزاری مهر – گروه استان‌ها: تالاب گاوخونی مشترک بین استان های یزد و اصفهان است که پرآب ترین بخش آن در استان در منطقه ورزنه استان اصفهان قرار دارد. این تالاب مهم‌ترین نوع خود در فلات مرکزی ایران است که تا دو دهه پیش از منبع اصلی و دائمی یعنی رودخانه زاینده‌رود تأمین می‌شد. خبرگزاری مهرالبته سیلاب‌ها و زیرحوضچه‌های فصلی و موقت دیگری نیز در تغذیه این تالاب نقش داشته‌اند، اما سهم آن‌ها کمتر از ۱۰ درصد بوده است. اکنون این تالاب نفس های آخر را می کشد چرا که اگرچه همیشه آب دارد اما حجم آب در حوضچه استان یزد بسیار اندک و سرشار از آلودگی ها ناشی از سرازیر شدن فاضلاب های خانگی و صنعتی است. هر چند مطالعات علمی درباره تاثیر این تالاب بر میزان آبدهی قنوات یزد صورت نگرفته اما گذشتگان و بازماندگان آنها عقیده دارند که این تالاب قنات های این منطقه تا شهرستان خاتم را تغذیه می کرده به طوری که هر گاه سطح آب تالاب بیشتر بوده، آبدهی قنوات نیز افزایش داشته است. یزدی‌ها از این تالاب حق آبه ای دارند که به دلیل بسته شدن در بالا دست عایدی ندارند و این تالاب نه تنها سهمی از آب برای آنها به ارمغان ندارد بلکه در آینده نزدیک با خشک شدن آب موجود در تالاب، ریزگردهایی که با فاضلاب های خانگی و صنعتی ترکیب شده را سرازیر یزد خواهد کرد و آلودگی شهرهای آلوده استان را به مراتب افزایش خواهد داد. یزدی‌ها از این تالاب حق آبه ای دارند که به دلیل بسته شدن در بالا دست عایدی ندارند و این تالاب نه تنها سهمی از آب برای آنها به ارمغان ندارد بلکه در آینده نزدیک با خشک شدن آب موجود در تالاب، ریزگردهایی که با فاضلاب های خانگی و صنعتی ترکیب شده را سرازیر یزد خواهد کرد یزدی‌ها از این تالاب حق آبه ای دارند که به دلیل بسته شدن در بالا دست عایدی ندارند و این تالاب نه تنها سهمی از آب برای آنها به ارمغان ندارد بلکه در آینده نزدیک با خشک شدن آب موجود در تالاب، ریزگردهایی که با فاضلاب های خانگی و صنعتی ترکیب شده را سرازیر یزد خواهد کردبله تالاب گاوخونی نفس‌های آخر را می‌کشد، این تالاب در سال ۱۳۵۴ در فهرست تالاب‌های بین‌المللی کنوانسیون رامسر قرار گرفت و از این منظر رسیدگی دائمی به شرایط آن اهمیت جهانی دارد، اما تصاویر ماهواره‌ای از اوایل دهه ۸۰ روند کم آبی این تالاب اکولوژیک را به شدت نمایان می‌کند. تالاب گاوخونی در حال حاضر در حدود یک درصد از مساحت خود را حفظ کرده و این یک درصد، نه تنها از زاینده‌رود تأمین نمی‌شود، بلکه در شرایط خشکسالی، حاصل سیلاب‌های فصلی که سابقاً در زندگی تالاب نقش داشتند، هم نیست. درست است که خشکسالی ها حال و روز امروز این تالاب را نامساعد کرده اما گسترش کشاورزی در منطقه ورزنه بدون حساب و کتاب، باعث شده که هیچگاه حقابه استان یزد از این محل، تامین نشود و حتی عواقب آن گریبانگیر یزدی‌ها باشد. برخی عقیده دارند که این تالاب بر اساس مستندات علمی اثر مستقیم بر حوضچه های آبریز یزد ندارد اما با توجه به ادعای گذشتگان کویرنشین که آب را در دل زمین جابجا می کردند و با حفر قنات و چاه آن را از دل زمین بیرون می کشیدند این تالاب با توجه به شیبی که به سمت شهرستان های ابرکوه و خاتم دارد، در تغذیه قنات های این مسیر، نقش موثری داشته است. تاثیر گسترش کشاورزی ورزنه در کاهش سهمیه استان یزد از تالاب تاثیر گسترش کشاورزی ورزنه در کاهش سهمیه استان یزد از تالابتاثیر گسترش کشاورزی ورزنه در کاهش سهمیه استان یزد از تالابمدیر انجمن حامیان تالاب گاوخونی کویر یزد در این زمینه در گفتگو با خبرنگار مهر با تائید بر اینکه قنات های استان از محل گاوخونی تغذیه می شده، به گسترش کشاورزی در ورزنه و تاثیر آن در کاهش آب تالاب در حوضچه یزد اشاره کرد و افزود: در حال حاضر آب محدود در تالاب، آب آلوده به فاضلاب شهری و صنعتی است که برای استان نه تنها فایده ای ندارد بلکه دردسر ساز هم است. خبرنگار مهرغلامرضا صادقی ندوشن به طرح این پرسش که قاتل تالاب گاو خونی کیست؟ پرداخت و افزود: این اتفاق ناخوشایند مقصر واحدی ندارد. از کاهش نزولات آسمانی گرفته تا بی برنامه بودن دولت ها و استفاده بی رویه و نا صواب مردم و کشاورزان و صنعتگران و مهاجران و افزایش نزدیک به سه برابر شدن جمعیت ایران همه و همه دست به دست یکدیگر دادند تا اینکه مرداب را به مردن رساندند. وی ادامه داد: لازم به توضیح است با افزایش هزار برابری فضای سبز درشهر اصفهان و دیگر شهرها با مهاجرت روستاییان به شهر، با توسعه صنایع کوچک و بزرگ آبخواه و از طرفی با تغییر سبک زندگی و صدها عوامل دیگر در مصرف آب انتظار بهتری نمی شود داشت. مرگ گاوخونی بیشترین آسیب را به ورزنه و یزد می زند مرگ گاوخونی بیشترین آسیب را به ورزنه و یزد می زندمرگ گاوخونی بیشترین آسیب را به ورزنه و یزد می زنداین فعال محیط زیست ادامه داد: با این تفاسیر پس از مرگ این باتلاق گاوخونی بیشترین ضرر و آسیب مردم بخش ورزنه و یزد می‌بینند. مدیر انجمن حامیان تالاب گاوخونی کویر یزد اظهار داشت: تالاب گاوخونی در فلات و جلگه مرتفع مرکزی واقع شده است. روستا و شهرهای همجوار باتلاق گاو خونی از شمال به شهرستان نائین و شمال غربی به بخش ورزنه و جنوب غربی به بخش حسن آباد جرقویه (سفلی و علیا) و دهستان خارا و غرب به اسفنداران و رامشه و در جنوب به شهرستان شهرضا و در جنوب شرقی به شهرستان و کویر ابرکوه و از شرق به بخش ندوشن و شمال شرقی روستای سورک، علی شفیع و قلعه خرگوشی هستند. وی افزود: این باتلاق از چهار حوضه آبریز شامل حوضه زرین رود، رودخانه زرچشمه، رودخانه ایزدخواست و حوضه آبریز ندوشن، از سلسله کوه های گل بید و برنا چاه ندوشن تغذیه می شود که یکی از مهمترین و اصلی‌ترین حوضه آبریز گاو خونی زرین رود است که از سلسله کوه زاگرس از سرشاخه های زرد کوه بختیاری سرچشمه می گیرد و با طی کردن بیش از ۴۰۰ کیلومتر در باتلاق گاو خونی آرام می گیرد. صادقی، دیگر حوضه را زر چشمه که از کوههای جنوبی شهرضا (قمشه) سرچشمه می گیرد و بیشتر به صورت فصلی به این باتلاق می ریزد، نام برد و افزود: حوضه رودخانه ایزدخواست دیگر حوضه ای است که از کوه مروارید سرچشمه می گیرد و از دشت اسفنداران و رامشه به صورت فصلی به آنجا می رسد. وی، آخرین حوضه آبریز این تالاب را حوضه آبریز منطقه ندوشن از کوههای علی شفیع تا سلسله کوههای بید ورازین به صورت سیلاب به آن می ریزد، نام برد. موقعیت جغرافیایی تالاب موقعیت جغرافیایی تالابموقعیت جغرافیایی تالابمدیر انجمن حامیان تالاب گاوخونی کویر یزد بیان کرد: تالاب گاوخونی به شکل یک چند ضلعی نامتقارن است که حدود ۳۴ کیلومتر طول دارد و عرض آن متغیر است. نزدیک ترین راه دسترسی به تالاب از منطقه ندوشن به روستای خارا از بخش حسن آباد جرقویه است. وی تاکید کرد: به این ترتیب تنها بهره وران از نمک این باتلاق مردم حسن آباد، جرقویه و خارا هستند که با طی کردن ۹ کیلومتر به اول تالاب می‌رسند و حدود هفت کیلومتر به عمق پیش می روند و با ایجاد حوضچه های نمک اقدام به استحصال نمک می کنند و در کارخانه های چرم سازی، پارچه بافی و سیستم های خنک کننده صنعتی به فروش می رسانند چرا که آلودگی این نمک از فلزات سنگین بسیار بالا است و کاربرد غذایی ندارد. صادقی گفت: فاصله تالاب تا قلعه خرگوشی ۲۳ کیلومتر و در فاصله ۳۰ کیلومتری بخش ورزنه و در ۱۴۷ کیلومتری شهر اصفهان و تا ندوشن از مسیر برناچاه حدود ۵۸ کیلومتر و مساحت تالاب به صورت تقریبی ۴۷۰ کیلومتر مربع است. تاریخچه تالاب تاریخچه تالابتاریخچه تالابمدیر انجمن حامیان تالاب گاوخونی کویر یزد گفت: از قدمت و چگونگی تشکیل این باتلاق دقیقاً اطلاعاتی وجود ندارد که در چه دوران زمین شناسی شکل گرفته است بلکه همه جسته و گریخته و در این خصوص مطالبی ارائه کردند و تاکنون یک تیم علمی و باستان شناس به صورت میدانی و تخصصی از چگونگی تشکیل تا حالت اغماء امروزی مطالعه و بررسی نکرده است. وی ادامه داد: نکته جالب این است که در زمان ساخت قلعه خرگوشی که کیلومتر شماری نبوده فاصله این قلعه تا ندوشن ۶۳ کیلومتر و فاصله آن تا ورزنه هم ۶۳ کیلومتر است و در واقع خط مرزی و عرفی که بین دامداران ندوشن و ورزنه از قدیم الایام رایج بوده کوه سیاه بوده است و هر دو بهره ور با رعایت این موضوع دامداری می کردند. صادقی با بیان اینکه به هر حال تالاب گاوخونی یکی از ۲۲۰ تالاب کشور است که در سال ۱۳۴۵ شمسی به عنوان یکی از تالاب های مهم بین المللی در فهرست تالاب های کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده است. پیدایش تالاب پیدایش تالابپیدایش تالابمدیر انجمن حامیان تالاب گاوخونی کویر یزد اظهار داشت: آنچه که محرز است برف و باران های عظیمی که در صدها یا میلیونها سال پیش می باریده بدیهی است نیاز به یک آبراه داشته که این سیلاب و روان آب های دائمی از آن خارج شود به تدریج آرام گیرند. وی افزود: اکثر حوضه‌های آبی به دریا راه دارند ولی این حوضه بخش جنوبی آن سلسله کوههای زاگرس به خلیج فارس می ریزد و لیکن در شمال آن راهی به دریا ندارد و سیلاب و روان آبهایی که از سرشاخه زرد کوه بختیاری و دامنه های زاگرس جاری می شود از آبراه زردکوه شروع و با طی مسافتی از چهارمحال بختیاری، اژیه، نایین، ورزنه، برزند، دشت کویر شهرضا و ابرکوه و هرات و مروست و یزد و بنا به احتمالاتی در استان کرمان بروز و ظهور خود را نشان می دهد که صحت و سقم آن در تخصص بنده نیست. در وسط باتلاق گاوخونی حفره ای وجود دارد که سفره های آب زیر زمینی حوضچه یزد، فارس، سیرجان و کرمان را تغذیه می‌کرده و اکنون با تکنولوژی که بشر به آن دست پیدا کرده در یزد با حفر چاه‌هایی بیش از ۲۰۰ متر آبی به سطح می آورند که ذخیره میلیاردها سال قبل است در وسط باتلاق گاوخونی حفره ای وجود دارد که سفره های آب زیر زمینی حوضچه یزد، فارس، سیرجان و کرمان را تغذیه می‌کرده و اکنون با تکنولوژی که بشر به آن دست پیدا کرده در یزد با حفر چاه‌هایی بیش از ۲۰۰ متر آبی به سطح می آورند که ذخیره میلیاردها سال قبل استصادقی ادامه داد: ولی آنچه که مهم است نفوذ و تقویت سفره های آب زیر زمینی در طول بیش از ۴۰۰ کیلومترتا تالاب گاو خونی که نقش اساسی داشته و دارد. در وسط باتلاق گاوخونی حفره ای وجود دارد که سفره های آب زیر زمینی حوضچه یزد، فارس، سیرجان و کرمان را تغذیه می‌کرده و اکنون با تکنولوژی که بشر به آن دست پیدا کرده در یزد با حفر چاه‌هایی بیش از ۲۰۰ متر آبی به سطح می آورند که ذخیره میلیاردها سال قبل است. وی ادامه داد: در دست نوشته هایی که از گذشته بجا مانده آمده است که آبی که در تالاب گاوخونی فرو می رود، ۶۰ فرسنگ دورتر، در کرمان بالا می آمده. بر اساس مستندات گذشته با طغیان آب در تالاب گاو خونی، قنوات طهره خانی و اهرستان یزد کمتر از یکماه از داغی آب دائمی بالاتر می رفت بدون اینکه کشاورزان یزدی مطلع باشند که امسال آب بیشتری وارد تالاب شده است. این فعال محیط زیست تاکید کرد: این نشان می دهد که تالاب گاوخونی که ادعا می شود تاثیری بر حوضچه های آبخیز استان نداشته، قنات های شهرستان های ابرکوه و خاتم را تغذیه می کرده و با کاهش سهمیه استان، این قنوات تحت تاثیر قرار گرفته و بسیاری از آنها خشک شده اند. مدیر انجمن حامیان تالاب گاوخونی کویر یزد حفظ پوشش گیاهی و جلوگیری از فرسایش خاک، تثبیت شن های روان و پودرنمک از شوره زارها به مراتع، کنترل سیلاب های مخرب و هدایت و تأثیرگذاری روان آبها به سفره های آب زیرزمینی و … را از اثرات این تالاب بر اکوسیستم نام برد. آلودگی و ریزگردها تنها عایدی یزد از گاوخونی در سال‌های آینده آلودگی و ریزگردها تنها عایدی یزد از گاوخونی در سال‌های آیندهآلودگی و ریزگردها تنها عایدی یزد از گاوخونی در سال‌های آیندهوی ادامه داد: حال که تالاب با اندکی آب آن هم ترکیب شده با فاضلاب صنعتی و خانگی راهی یزد می شود، آب آن فایده ای برای استان ندارد و با خشک شدن در آینده نزدیک، آلودگی های آن همراه با ریزگردها استان را درگیر خواهد کرد. صادقی گفت: به هر حال چنانچه توجهی به این باتلاق نشود در آینده نه چندان دور با تغییر اکوسیستم باتلاق، ندوشن و شهرضا و ابرکوه و مروست را به مخاطره می اندازد و شاهد کوچ استانی مردم و دیگر موجودات به استانهای همجوار خواهیم بود. شرایط تالاب گاوخونی مورد توجه محمدصالح جوکار نماینده مردم یزد در مجلس شورای اسلامی قرار گرفت و او در تذکر آیین‌نامه‌ای در سال گذشته ضرورت احیای باتلاق گاوخونی را خواستار شد. تذکر نماینده یزد برای احیای گاوخونی همانند دریاچه ارومیه تذکر نماینده یزد برای احیای گاوخونی همانند دریاچه ارومیهتذکر نماینده یزد برای احیای گاوخونی همانند دریاچه ارومیهوی در این تذکر عنوان کرده بود که همان طور که با برنامه‌ریزی دریاچه ارومیه احیا شد، برای باتلاق گاوخونی نیز بایستی اعتبارات جدی در نظر گرفته شود و نسبت به احیای آن اقدام کرد. اختلافات میان استانی بر سر آب در حال تشدید شدن است و سهم خواهی ها گسترش یافته اما عقیده داریم که استان یزد هم باید از حقابه خود دفاع کند و باتلاق و تالاب گاوخونی حقابه ای است که از دیرباز برای یزدی‌ها در نظر گرفته شده بوده اما به دلیل سوء مدیریت در گسترش کشاورزی در بالا دست، امروز بهره ای از آن ندارد و مسئولان نباید از این حقابه غافل بمانند.