«زنجیرزنی جفتی» ابرکوهی‌ها با بیش از یک قرن قدمت
آیین با شکوه زنجیرزنی جفتی با پوشیدن دشداشه هایی بلند و ساده، نوعی عزاداری خالصانه و خاضعانه مردم شهر ابرکوه است که قدمت آن به بیش از یک قرن می‌رسد و به عنوان یکی از میراث فرهنگی ناملموس به ثبت ملی رسیده است.
به گزارش خبرنگار فارس از ابرکوه، نوعی عزاداری بی‌نظیر در سطح جهان شیعه با تواضع شگفت‌انگیز و پرهیز از هر حرکت خودنمایانه و اجتناب از هر نوع سلیقه شخصی در نوع پوشش، زنجیرزنی جفتی مردم ابرکوه است که یکی از میراث گران‌بها و باارزش مرحوم میرزا عبدالغنی موسوی رجایی بوده و از نجف به این شهر آمده است.
حامد اکرمی در این باره به خبرنگار فارس پیرامون چگونگی اولین هیئت در ابرکوه، اظهار کرد: علاوه بر نقل‌قول بزرگان شهر و تحلیل‌های تاریخی سندی ارزشمند از دست خط مرحوم میرزا عبدالغنی که نزد مرحوم آقا سید حسام رجایی (نوه پسری میرزا عبدالغنی) بوده مؤید راه‌اندازی هیئت در ابرکوه توسط وی است. در دست خط آمده است که به یاری خداوند و برای اولین بار در سال 1307 هیئتی از عزاداران از سمت دربقعله به منزل وی آمده است.
این محقق میراث فرهنگی ابرکوه افزود: آنچه زنجیرزنی ابرکوه را از سایر آیین‌های سطح جهان متمایز می‌کند، پوشش خاص و نوای موسیقی حزن‌انگیز آن است. زنجیرزنان برای نشان دادن تواضع، خلوص، ادب و احترام و همچنین به نشانه عزا، لباس‌های بلند به رنگ مشکی همچون لباس عربی موسوم به «دشداشه» بر تن می‌کنند.
اکرمی ادامه داد: زنجیرزنی ابرکوه بدون وجود نوای موسیقی خاص آن شامل: صدای طبل، سنج و شیپور، هیچ جلوه خاصی ندارد. اهمیت و جایگاه این موسیقی تا جایی است که زنجیرزنی بدون آن ناقص بوده و زنجیرزنان بدون شنیدن این نوا قادر به زنجیر زدن نبوده و حرکات هماهنگ و یکسان آنان کاملاً درهم ریخته و مختل می‌شود.
وی با تأکید بر اینکه نواختن طبل در ابرکوه نیازمند مهارت خاصی است، ابراز کرد: این موسیقی عزاداری انواع مختلفی دارد که هر یک مختص به مکان و یا مجلس خاصی است. بدین ترتیب که طبال ها در محافل روضه‌خوانی «طبل مجلسی»، در معابر و مسیر هیئت «طبل توراهی» و برای آماده شدن زنجیرزنان و ورودی مجالس یا تکایا «طبل تو دالانی» و برای زمان تعزیه و آتش کشیدن خیمه‌ها در زوز عاشورا «طبل جنگ» می‌نوازند.
این محقق ادامه داد: در ابرکوه برخلاف سایر مناطق کشور عزاداران از دو زنجیر استفاده می‌کنند. آنان زنجیرها را در دست گرفته، دست‌ها را در دو طرف بدن قرار داده و گوش‌به‌زنگ صدای طبل طبال ها می‌مانند. با شنیدن صدای طبل در اولین مرحله، با یک حرکت هر دو دست را با هم بالا آورده و زنجیر را بر روی دو شانه خود می‌زنند. در مرحله بعد حرکت دست‌ها به صورت معکوس انجام می‌شود. به این صورت که تنها دست راست پایین می‌آید و دست چپ سر جای خود می‌ماند و دوباره هم‌زمان با بالا آمدن دست راست و خوردن زنجیر بر روی شانه دست چپ پایین می‌رود.
اکرمی یادآور شد: این حرکت معکوس دست‌ها تا انتهای هیئت به همین روند ادامه می‌یابد. ضمن اینکه زنجیرزنان باید در حین زنجیر زدن در مسیری که از پیش برای هیئت تعیین شده است حرکت کنند. هنگامی‌که طبالان و زنجیرزنان به مکان روضه‌خوانی می‌رسیدند، هرگز به آن محفل وارد نمی‌شدند تا روضه‌خوانی تمام شده و توسط روضه‌خوان گریزی زده شود.
پژوهشگر میراث فرهنگی تصریح کرد: درحالی‌که زنجیرزنان در محافل روضه‌خوانی یا تکایا، همراه با طبل مجلسی مشغول عزاداری بودند به ناگاه طبل‌ها قطع می‌شدند. در این هنگام شخصی یک دوبیتی عاشورایی را با شور، حرارت، با آهنگی ویژه و در ردیف موسیقایی خاصی اجرا می‌کند که به آن «تو جوشی خوانی» می‌گفتند. سپس طبال ها مجدداً بر طبل‌ها نواخته و زنجیرزنی آغاز می‌شود.
معروف‌ترین چاوشی خوانی یا همان تو جوشی خوانی در هیئت زنجیرزنی، ابیات ذیل بوده و هست:
بر مشامم می‌رسد هر لحظه بوی کربـلا/ بر دلم ترسم بماند آرزوی کربلا
ای برادر سعی کن شاید خدا قسمت کند/ شربـت از آب خوشگـوار کربـلا
تشـنة آب فُراتَـم ای اَجـل مهلـت بـده/ تا بگیرم در بغل قبر شهید کربلا
پایان پیام/ف