احیای قلعه عزآباد؛ بازگشت شکوه تاریخی اشکذر
قلعه تاریخی عزآباد اشکذر با آغاز مرمت، به صحنه‌ای برای همکاری مردم، دانشگاه و دولت در حفظ میراث فرهنگی یزد تبدیل شده است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از یزد، در دل دشت‌های گرم و خشک یزد، جایی در حاشیه روستای عزآباد اشکذر، بنایی باشکوه و ساکت ایستاده است؛ قلعه عزآباد، یکی از نمادهای برجسته معماری دفاعی در ایران. این قلعه که در دل تاریخ چهار قرن دوام آورده، روایتگر روزگارانی است که دیوارهای بلند و برج‌های دیده‌بانی، نخستین خط دفاعی مردمان روستا در برابر ناامنی‌ها بود. امروز اما، این دیوارهای خاموش، زبان گویای گذشته‌ای پُرتلاطم‌اند؛ گذشته‌ای که در آن، معماری نه فقط برای زیستن، بلکه برای بقا معنا می‌یافت.
قلعه عزآباد با مساحتی بیش از 7 هزار مترمربع، شامل شش برج دیده‌بانی و مجموعه‌ای از ساختمان‌های دو یا سه‌طبقه است که در دل خود زندگی، کشاورزی، و دفاع را درهم تنیده‌اند. آب‌انبار بزرگ آن همچنان نشانی از سازگاری هوشمندانه با اقلیم خشک منطقه دارد، و در ورودی چوبی و سنگین، روزگاری نه‌چندان دور، مرز میان امنیت و ناامنی بود. در دل این دیوارهای کاهگلی، صدای پای نسل‌هایی از مردم عزآباد طنین‌انداز است؛ مردمی که قلعه را نه فقط به‌عنوان پناهگاه، بلکه به‌عنوان خانه‌ای امن برای روزهای دشوار می‌دیدند.
قدمت قلعه به دوره‌های ایلخانی، افشاریه و قاجار نسبت داده می‌شود؛ سه دوره از تاریخ ایران که هر یک با تحولات اجتماعی و سیاسی عمیقی همراه بودند. با این حال، قلعه عزآباد از این دوران‌ها جان سالم به در برده و در هفتم اسفندماه 1386 با شماره 21707 در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است. این ثبت، تنها یک شماره در فهرست نیست، بلکه سندی بر ارزش تاریخی و فرهنگی بنایی است که باید از فراموشی نجات یابد.
امروز، این قلعه دیگر محل زندگی نیست؛ اما جایگاه آن به‌عنوان یک اثر فرهنگی زنده، روز به روز پررنگ‌تر می‌شود. پژوهشگران، معماران، و گردشگران از سراسر کشور راهی اشکذر می‌شوند تا این سازه‌ی مقاوم را از نزدیک ببینند و بفهمند که چگونه می‌توان با مصالح بومی، در دل کویر، خانه‌ای ساخت که قرن‌ها در برابر فرسایش و فراموشی بایستد.
بازگشت به قلعه، با نگاه مرمت و مشارکت
سایه‌ی برج‌های خشتی قلعه عزآباد هنوز هم بر خاک داغ روستا گسترده است، اما این بار نه برای دفاع از مردم، بلکه برای محافظت از میراثی گران‌بها. امروز خبرنگاران همراه با سید محمد رستگاری، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان یزد، به بازدید از پروژه مرمت این قلعه تاریخی رفتند؛ پروژه‌ای که حالا بدل به نقطه تلاقی دولت، دانشگاه و جامعه محلی شده است.
رستگاری در این بازدید، ضمن ارائه توضیحاتی درباره روند مرمت، به نقش موثر کارگاه‌های میدانی اشاره کرد که با حضور دانشجویان رشته مرمت از دانشگاه‌های مختلف کشور در حال برگزاری است. به گفته او، این مشارکت علمی نه‌تنها به احیای کالبد تاریخی قلعه کمک کرده، بلکه بستری برای یادگیری عملی روش‌های مرمت بومی و اصولی فراهم آورده است. خاک، خشت و دانش، در اینجا به زبانی مشترک بدل شده‌اند.
وی همچنین از همراهی دهیاری و فرمانداری اشکذر قدردانی کرد و گفت: سال‌ها بی‌توجهی، آسیب‌هایی جدی به بنا وارد کرده بود. اما حالا، با ورود تخصصی تیم‌های مستندسازی، گام‌هایی جدی برای احیا و حفاظت از این اثر فاخر برداشته شده است.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان یزد این پروژه را نماد همکاری اثرگذار میان نهادهای رسمی، گروه‌های مردم‌نهاد و دانشگاهیان خواند.
در فضای قلعه، شور و تلاش تیم‌های مرمتی به چشم می‌خورد؛ دانشجویانی که با دقت بر ترک‌های دیوار نظارت می‌کنند، متخصصانی که مصالح سنتی را آماده می‌کنند، و اهالی روستا که با اشتیاق از احیای بنای آشنای خود می‌گویند. بازدید خبرنگاران، فرصتی بود برای دیدن جلوه‌ای زنده از تلفیق تاریخ، تخصص، و همبستگی اجتماعی در دل کویر.
از دیوارهای خاکی تا افق‌های گردشگری و آموزش
پروژه مرمت قلعه عزآباد تنها به ترمیم دیوارها و بام‌های فرسوده محدود نمی‌شود؛ اینجا، آینده‌ای در حال شکل‌گیری است که قلعه را از بنایی فراموش‌شده به یکی از نقاط قوت گردشگری و آموزش در استان یزد تبدیل خواهد کرد. سید محمد رستگاری، مدیرکل میراث فرهنگی یزد، با نگاهی رو به جلو اعلام کرد: «پس از مرمت، قلعه عزآباد می‌تواند به یکی از جاذبه‌های گردشگری برجسته استان بدل شود؛ جایی برای روایت تاریخ، نمایش معماری بومی، و حتی میزبانی از رویدادهای فرهنگی.»
یکی از چشم‌اندازهای جدی این پروژه، تبدیل قلعه به فضایی آموزشی برای نسل جدید است. با تداوم حضور دانشجویان مرمت و متخصصان معماری، قلعه می‌تواند به کارگاه دائمی آموزش مرمت سنتی تبدیل شود؛ تجربه‌ای ملموس و ارزشمند که نه‌تنها به توانمندسازی نیروی انسانی می‌انجامد، بلکه به حفظ هویت بومی منطقه نیز کمک می‌کند. این تلفیق «حفاظت» و «یادگیری» یکی از راهبردهای نوین در حوزه میراث فرهنگی است که در عزآباد به‌درستی اجرا شده است.
رستگاری همچنین بر نقش مشارکت مردمی تأکید ویژه‌ای داشت. او مشارکت اهالی روستا و گروه‌های مردم‌نهاد را یکی از عوامل کلیدی در موفقیت طرح دانست و گفت: «حفظ میراث، زمانی معنا پیدا می‌کند که مردم آن را متعلق به خود بدانند. قلعه عزآباد متعلق به مردم است، و امروز، مردم در احیای آن سهیم‌اند.» به گفته او، همین حس تعلق، آینده پایداری را برای قلعه رقم خواهد زد.
اکنون، در مسیر خاکی که به دروازه چوبی قلعه ختم می‌شود، تنها گرد و غبار عبور نیست که به هوا می‌خیزد؛ امید هم در فضا جریان دارد. امید به این‌که این بنای تاریخی نه‌فقط به گذشته، بلکه به آینده‌ای روشن پیوند بخورد. قلعه عزآباد، دیگر صرفاً یک یادگار نیست؛ بلکه قصه‌ای زنده است که فصل تازه‌ای را آغاز کرده است.
انتهای پیام/781