افصح‌الملک از شعرای یزدی دوره قاجار

ایسنا/یزد محقق و پژوهشگر فرهنگ یزد از جمله مشاهیر این دیار مربوط به دوران قاجار را «افصح‌الملک یزدی» ملقّب و متخلّص به «افصح‌الملک» خواند که از وی تنها دو مثنوی «تحفۀ فاتحیه» و «شکرنامه» و چند غزل برجای مانده است. «حسین مسرّت» در گفت‌وگو با ایسنا در رابطه با وی که همچنین متخلص‌ به جلال، جلالی و جلال‌الشعراء نیز بوده است، می‌گوید: افصح‌الملک در روستای بنادک سادات از توابع شهرستان مهریز به دنیا آمد. پدرش، میرزا سید حسین فرزند میرزا سیدعلی‌نقی وقت و ساعتی (منسوب به محلۀ وقت و ساعت) و از سادات موسوی یزد بود که بنا بر شنیده‌ها، از نوادگان میرزا محمد عقدائی به شمار می‌آمد. وی با بیان این که افصح‌الملک در کودکی مادرش را که از فرزندان نواب میرزا محسن بود، از دست داد و در ۱۶ سالگی راهی یزد شد، ادامه می‌دهد: او برای تأمین معاش، نخست به حرفه حکاکی روی آورد و پس از مدتی، در خوشنویسی مهارت یافت ولی در این مدت به تحصیل علوم متداول کوشید و دیری نگذشت که به واسطه‌ی ذوق لطیف و قریحه‌ی سرشارش، به زبان‌آوری و بلاغت در سرودن شعر نامور شد و این امر انگیزه‌ای شد تا در ۲۶ سالگی راهی اصفهان و سپس تهران شود که در تهران به محافل ممتاز ادبی راه یافت. مسرت خاطرنشان می‌کند: افصح‌الملک در ۱۳۱۸ هجری قمری به وسیله میرزا علی‌اصغرخان اتابک صدراعظم وقت، به دربار مظفرالدین شاه راه یافت و قصایدش مورد پسند شاه قرار گرفت. در ۲۰ شعبان ۱۳۲۰ قمری طی فرمانی از سوی مظفرالدین شاه، ملقب به افصح‌الملک شد که اصل این فرمان در گنجینه‌ی مخطوطات کتابخانه‌ی وزیری یزد نگهداری می‌شود. وی بیان می‌کند: افصح‌الملک تا زمان اعطای لقب، اشعار خود را با تخلص «جلالی» می‌سرود اما پس از آن، تخلص خود را به افصح‌الملک تغییر داد. این محقق و نویسنده یزد با بیان این افصح‌الملک سروده‌های بسیاری در قالب غزل، مثنوی، قصیده و به‌ویژه قطعه دارد، می‌گوید: بیشتر آثار منظوم وی، به‌ استثنای دو مثنوی «تحفۀ فاتحیه» و «شکرنامه» و چند غزل و قطعه، از میان رفته ولی همین مقدار اندک گواهی بر مهارت و بلاغت او در سخن‌سرایی است. به گفته‌ی مسرت، در میان سروده‌های او چند ماده تاریخ نیز دیده می‌شود؛ از جمله تاریخ درگذشت سپه‌سالار وجیه‌المیرزا در ۱۳۲۱ قمری و شیخ محمدجواد خراسانی در ۱۳۴۰ هجری قمری که به درخواست «مرآت» سروده شده است. همچنین شعری در سیه‌روزی مردم رشت دارد که ظاهراً به سال‌های ۱۳۲۹ و ۱۳۳۰ قمری و دوره‌ی قتل و غارت مردم آن دیار به دست نیروهای روس مربوط است. وی در ادامه اظهار می‌کند: البته اقامت افصح‌الملک در تهران دیری نپایید و از شدت بیماری به ناچار راهی زادگاه خود شد. هرچند روشن نیست که در چه سالی به یزد بازگشت اما سروده‌ای که بر سردر باغ وی وجود داشته است، حضورش را در ۱۳۲۸ قمری مسجل می‌کند. مسرت در پایان نیز یادآور می‌شود: افصح‌الملک در اول ربیع‌الاول ۱۳۴۵ برابر ۱۷ شهریور ۱۳۰۵، در سن ۶۲ یا ۶۳ سالگی درگذشت و او را در زاویه‌ی حرم امامزاده جعفر در یزد به خاک سپردند. انتهای پیام